Heksoda

Heksoda jest próżniową lampą elektronową zawierającą sześć elektrod: anodę, katodę i cztery siatki. Heksody były używane głównie jako mieszacze w odbiornikach radiowych i separatory impulsów w odbiornikach telewizyjnych. Obecnie nie są produkowane.

Wzmacniające heksody EF8 produkcji firmy Philips.

Heksoda (selektoda) wzmacniająca RENS1234 firmy Telefunken.

Historia i budowa

Symbol heksody

Heksoda pojawiła się nieco później niż heptoda (pentagrid przemiany), która teoretycznie rzecz biorąc jest bardziej skomplikowana - posiada o jedną siatkę więcej. W 1933 RCA wyprodukowała heptody przemiany 2A7 i 6A7, przeznaczone do superheterodynowych odbiorników radiowych. Odpowiedzią europejska była badzo szybka, co wskazuje że prace nad mieszaczami były prowadzone jednocześnie. Niemiecki Telefunken wprowadził do produkcji heksodę przemiany RENS1224, a później triodę-heksodę ACH1. Brytyjski MOV od następnego roku produkował pentagrid przemiany MX40, a po dwóch latach wprowadził triodę-heksodę MX41, która miała układ wyprowadzeń taki, że można nią było zastąpić lampę MX40 bez wprowadzania żadnych zmian w odbiorniku.

Typowa heksoda posiada dwie siatki sterujące - pierwszą i trzecią, oraz dwie siatki ekranujące, które są podłączone do wysokiego dodatniego napięcia i pełnią identyczną rolę jak siatka druga w tetrodzie - ekranują one elektrody od siebie. Siatka druga w heksodzie separuje obie siatki sterujące, a siatka czwarta separuje siatkę trzecią od anody. Zastosowanie dwóch siatek sterujących umożliwia wpływanie na prąd anody z dwóch niezależnych źródeł, przy czym obie siatki sterujące są od siebie niezależne. Zasada działania drugiej siatki sterującej jest odmienna niż pierwszej - pierwsza siatka sterująca jak we wszystkich lampach próżniowych steruje emisją elektronów z katody, czyli zmienia jednocześnie prąd anodowy i katodowy. Natomiast druga siatka sterująca działa inaczej - rozdziela strumień elektronów pomiędzy siatkę drugą a anodę.

Z oczywistych powodów lampa ta nie jest wykonywana jako lampa mocy. W europejskim systemie oznaczeń lamp heksody oznacza się literą H.

Rodzaje heksod

Heksoda wzmacniająca

Bardzo nieliczne typy heksod były przeznaczone do pracy jako wzmacniacze wielkiej częstotliwości (sterowane w siatce pierwszej). Dodatkowe siatki miały różne funkcje, na przykład w lampie EF8 firmy Philips dodatkowa siatka kształtowała strumień elektronów tak, by omijał siatkę ekranującą, co zmniejszało szumy lampy (z tego powodu producent nazywał ją silentodą). W heksodzie E449 (RENS1234) przeznaczeniem trzeciej siatki była automatyczna regulacja wzmocnienia.

Heksoda przemiany

Układ podstawowy mieszacza na heksodzie E448

Podstawowe zastosowanie heksody to mieszacze iloczynowe (mnożące) w stopniach przemiany odbiorników radiowych na zakresach fal długich, średnich i krótkich, oraz jako lampa kluczująca, na przykład w odbiornikach telewizyjnych jako separator impulsów odchylania. Sygnał wejściowy wprowadza się na siatkę drugą, heterodyny na trzecią.

Istniała też możliwość wykorzystania siatek 3 i 4 jako "siatki sterującej" i "anody" lokalnego oscylatora. Lampa nie wymagała wtedy dodatkowej heterodyny zewnętrznej. Rozwiązanie to było stosowane dość powszechnie w luksusowych odbiornikach superheterodynowych w 1933 roku (w prostszych stosowano mieszacz na pentodzie). Wadą takiego rozwiązania była niemożność objęcia mieszacza automatyczną regulacją wzmocnienia (potencjał siatki pierwszej z oczywistych względów ma znaczący wpływ na pracę heterodyny) toteż stopień przemiany był często poprzedzony rezonansowym wzmacniaczem wielkiej częstotliwości zrealizowanym na selektodzie, przy czym najczęściej stosowano tu do pary heksodę regulacyjną RENS1234/E449. Heksody przemiany zostały niemal natychmiast wyparte przez wprowadzone w 1934 roku nowocześniejsze lampy - oktody i triody-heksody.

Lampy zawierające w bańce jedynie heksodę były stosunkowo nieliczne. Należy tu odróżnić tzw. heksody przemiany przewidziane do realizacji mieszacza i heterodyny (RENS1234, E448), od bardziej uniwersalnych heksod - selektod mieszających (AH1, AH100, KH1, CH1, EH1), które były przewidziane do pracy z zewnętrzną heterodyną, oraz do pracy jako heksody wzmacniające wielkiej lub pośredniej częstotliwości. Ciekawym przykładem zastosowania tych ostatnich może być odbiornik Ideal Radio Rex S986 wyprodukowany w sezonie 1936/37 w Czechosłowacji przez tamtejszą filię niemieckiej firmy Blaupunkt (Modry Bod). W odbiorniku tym wykorzystano aż 3 heksody AH1 pracujące kolejno jako wzmacniacz wielkiej częstotliwości, mieszacz (z heterodyną na triodzie AC2), oraz wzmacniacz pośredniej częstotliwości.

W lampach złożonych

Heksody bardzo często były montowane w jednej bańce z triodą która pracowała jako oscylator lokalny (heterodyna). Siatkę trzecią heksody zwykle łączono wtedy wewnątrz lampy z siatką triody co było typowe dla lamp pracujących jako mieszacze. Tak zbudowane są na przykład lampy 6J8, 7S7, ACH1, ECH2, ECH3, ECH11, ECH33, ECH41, ECH42, ECH80 i liczne podobne.

Bibliografia

• Piotr Mikołajczyk: Vademecum lamp elektronowych, PWT, Warszawa, 1959.
• RENS1234 operation.
• http://www.stareradia.pl/mixer.html.
• Tube RENS1224; Röhre RENS 1224 ID152, HEXODE