Żarzenie szeregowe

Układ z żarzeniem szeregowym charakteryzuje się tym, że włókna żarzenia lamp są połączone w szereg (w odróżnieniu od żarzenia równoległego, gdzie połączone są równolegle). Lampy stosowane w takim układzie muszą charakteryzować się w zasadzie tym samym prądem żarzenia (są możliwe bardziej skomplikowane sytuacje, na przykład z zastosowaniem oporników wyrównawczych lub mieszanego łączenie szeregowo-równoległego).

Serie lamp do żarzenia szeregowego

Selekcjonowane lampy bateryjne

Pod koniec lat 20 zaczęto selekcjonować lampy bateryjne do zastosowań w odbiornikach zasilanych z sieci prądu stałego. Lampy te często miały dopisek na bańce "Serie", lub małą literkę s dodaną do typu (na przykład RE084s firmy Telefunken). Ze względu jednak na różnice w prądach znamionowych lamp tworzących zestaw do konkretnego odbiornika (lampy bateryjne były wytwarzane na konkretne, dość niewielkie napięcia żarzenia) często i tak wymagały dodatkowych bocznikujących oporników celem ustalenia właściwych warunków zasilania w łańcuchu żarzenia. Przykładem dość dobrze dobranego zestawu mogą być lampy zastosowane w jednoobwodowym odbiorniku Philips 930C. Zastosowano w nim dwie lampy B438 o parametrach żarzenia 4V 100mA, natomiast jako lampę głośnikową zastosowano lampę bateryjną z serii pięciowoltowej B543, której prąd żarzenia wynosi również 100mA. Do stabilizacji prądu Philips wprowadził odpowiedni bareter 1904 o prądzie znamionowym 100mA. Skrajnym przykładem może być natomiast jednoobwodowy odbiornik Geatron 4G firmy AEG. Zastosowano w nim dwa łańcuchy żarzenia: pierwszy dla lamp sygnałowych RE054 i RE084 wraz z równoległymi opornikami wyrównawczymi i 25W żarówką; oraz drugi dla lampy głośnikowej, którą była selekcjonowana trioda RE604 o prądzie żarzenia 600mA. Pobór mocy z sieci 220V tego prostego odbiornika wynosił 160W!

Seria 180mA

W 1931 roku wprowadzono lampy specjalnie przeznaczone do żarzenia szeregowego z sieci prądu stałego. Miały one pośrednio żarzoną katodę i znamionowy prąd żarzenia 180mA. Napięcie żarzenia wynosiło przeważnie 20V. Na przełomie lat 1932/33 pojawiają się pierwsze, nieliczne odbiorniki przystosowane do zasilania zarówno z sieci prądu stałego jak i zmiennego. Wybór rodzaju zasilania był przeprowadzany odpowiednim przełącznikiem przez użytkownika. Konieczność ta wynikła z braku odpowiedniej lampy prostowniczej, wobec czego stosowano konwencjonalne typy (na przykład 506 Philipsa) wraz z małym transformatorem żarzenia, który był włączany po przełączeniu odbiornika na zasilanie prądem zmiennym. W 1933 roku firma Tungsram wprowadza pierwsze lampy prostownicze przystosowane do żarzenia prądem 180mA, które jednak nie zdążają się upowszechnić za sprawą wprowadzonej w roku następnym serii C. Wraz z usystematyzowaniem oznaczeń lamp, w 1934 roku pojawia się seria B. W jej skład wchodziły w zasadzie tylko trzy typy lamp wprowadzone przez firmę Telefunken: BCH1, BB1 i BL2. W planach była jeszcze oktoda BK1, z której ostatecznie zrezygnowano.

Lampy serii 180mA były stosowane w polskich odbiornikach produkowanych przez 1935 rokiem, zarówno dużych producentów, takich jak Elektrit (na przykład model Superior S), Philips (na przykład model 834C), jak również mniejszych, jak Tytan (na przykład model Alfa S).

Seria C

Seria C została wprowadzona w 1934 roku. Znamionowy prąd żarzenia ustalono na wartość 200mA. Była to pierwsza seria lamp specjalnie przeznaczona do odbiorników z zasilaniem uniwersalnym, ponieważ wraz z typami odbiorczymi wprowadzono odpowiednie lampy prostownicze (CY1 i CY2), oraz baretery C1, C2. Lampy serii C były w powszechnym użyciu do końca lat 30, a w niektórych krajach (na przykład w Wielkiej Brytanii) nawet do końca lat 40. Ze względu na to, że napięcie żarzenia wielu typów wynosiło 13V, lampy te były chętnie stosowane w odbiornikach samochodowych. Przyczyniły się tym samym do drastycznego ograniczenia liczby typów samochodowej serii F. W początkowym okresie produkcji (lata 1934/35), seria C była przez niektórych producentów łączona ze starszą serią 180mA, wraz z odpowiednimi opornikami wyrównawczymi. Najczęściej stosowano w takim zestawie binodę (diodę - tetrodę) B2044/RENS1254 w obsadzie prostej superheterodyny czterolampowej (nie licząc lampy prostowniczej i baretera): CK1, CF2, B2044, CL2, CY1, C1/C2, ponieważ w 1934 roku nie było jeszcze odpowiedniej lampy kombinowanej (CBC1 wprowadzono w 1935 roku). W 1936 roku pojawia się nowa seria E (lampy czerwone), z których znaczna część posiada prąd żarzenia równy 200mA. Lampy te coraz częściej zaczynają być łączone z serią C stopniowo ograniczając użycie typów lamp tej serii do lamp prostowniczych i głośnikowych. Seria C była w powszechnym użyciu w polskich odbiornikach o zasilaniu uniwersalnym do wybuchu wojny. Nie jest znane żadne zastosowanie tych lamp po wojnie, dotychczas też nie jest znany żaden typ należący do grupy przedwojennych typów lamp produkowanych krótko po wojnie przez PWLR.

Seria V

Seria V została wprowadzona w 1935 roku przez firmę Telefunken. Znamionowy prąd żarzenia ustalono na wartość 50mA. Głównym założeniem było ograniczenie strat mocy na elementach redukcyjnych w prostych odbiornikach. W jednoobwodowym odbiorniku na lampach serii C zasilanym z sieci 220V na elemencie redukcyjnym (bareterze, opornikach redukcyjnych) traciło się na ciepło ponad 30W mocy. Czterokrotne zmniejszenie prądu żarzenia pozwoliło czterokrotnie zwiększyć napięcie żarzenia i tym samym poważnie ograniczyć straty mocy na elementach redukcyjnych. Początkowo wprowadzono tylko trzy typy (VC1, VL1, VY1) stanowiące obsadę do uniwersalnej wersji odbiornika ludowego Volksempfanger (VE301GW). Około roku 1937 pojawiają się pentody VF3 i VF7, a rok później lampy do nowego odbiornika ludowego DKE1938 (VCL11, VY2), oraz mocniejsza pentoda głośnikowa VL4. Ostatnie typy lamp serii V zostały wprowadzone pod koniec lat 40. Były to lampy VCH11, VBF11, VEL11 oraz specjalna pentoda mikrofonowa VF14. Lampy serii V zastosowano w odbiorniku T4Z Krajowego Towarzystwa Telefunken. Nie był to jednak odbiornik uniwersalny. Jako lampę przemiany zastosowano w nim ACH1 żarzoną poprzez mały transformator sieciowy. Pozostałe lampy (VF7, VL1, VY1) były żarzone z odczepów na uzwojeniu pierwotnym tego transformatora.

Seria U

Zdjęcie z artykułu prezentującego nowe lampy typu U (1940).

Seria U pojawiła się w 1939 roku. Znamionowy prąd żarzenia wynoszący 100mA umożliwiał z jednej strony realizację prostego odbiornika bez nadmiernych strat mocy na elementach redukcyjnych, a z drugiej strony skonstruowanie luksusowej superheterodyny. Pierwsze lampy tej serii wprowadziła firma Telefunken (seria 11 z cokołem lamp stalowych). Philips planował uruchomienie konkurencyjnej loktalowej serii C (cokół o dziewięciu sztyftach), jednak zrezygnował z tego pomysłu i rok później wprowadził własną serię U z cokołem oktalowym. Niedługo potem (1941 rok) wprowadza jeszcze serię loktalową U, ale już z cokołem ośmiosztyftowym. Seria U ostatecznie więc wyparła serię C i utrzymała się niemal do końca panowania lamp elektronowych. Lampy tej serii były użyte w ogromnej liczbie uniwersalnych odbiorników radiowych, bardzo długo były stosowane również w Polsce.

Lampy serii U:

• prostownicze: UY1, UY1N, UY31 (oktal); UY2, UY3, UY4 (bocznostykowe); UY11 (stalowa); UY21, UY22 (loktal); UY41, UY42 (rimlock); UYY53 (stalowa); UY82, UY85, UY89 (nowal); UY92 (miniaturowa 7 nóżkowa);
• diody detekcyjne: UB41 (rimlock); UAA11 (stalowa); UAA91 (miniaturowa 7 nóżkowa); UAA171 (gnomowa);
• trioda: UC92 (miniaturowa 7 nóżkowa);
• pentody napięciowe (w tym selekody): UF5, UF6, UF10 (bocznostykowe); UF9 (oktal); UF11, UF14, UF15 (stalowe); UF21 (loktal); UF40, UF41, UF42, UF43 (rimlock); UF80, UF85, UF86, UF89 (nowal); UF171, UF172, UF173, UF174, UF175 (gnomowe);
• pentody mocy: UL1 (oktal); UL2 (bocznostykowa); UL11, UL12 (stalowe); UL21, UL71 (loktal); UL41, UL43, UL44, UL46 (rimlock); UL84 (nowal); UL171 (gnomowa);
• heksody: UF8 (oktal); UH171 (gnomowa);
• nonody: UQ40 (rimlock); UQ80 (nowal);
• duodioda-trioda: UBC1 (oktal); UBC41 (rimlock); UBC81 (nowal);
• dioda-duodioda-trioda: UABC80 (nowal);
• dioda-pentoda napięciowa: UAF21 (loktal); UAF41, UAF42 (rimlock);
• duodioda-pentoda napięciowa: UBF2 (oktal); UBF11, UBF15 (stalowe); UBF80, UBF89 (nowal); UBF171 (gnomowa);
• duodioda-pentoda mocy: UBL1 (oktal); UBL3 (bocznostykowa); UBL21, UBL71 (loktal);
• trioda-pentoda napięciowa: UCF12 (stalowa), UCF80 (nowal);
• trioda-tetroda lub pentoda mocy: UCL11 (stalowa); UCL81, UCL82, UCL83 (nowal);
• tetroda-tetroda lub pentoda mocy: UEL11 (stalowa); UEL51 (stalowa 10 nóżkowa); UEL71 (loktal); UEL171 (gnomowa);
• trioda-heksoda i trioda-heptoda: UCH4 (oktal); UCH5 (bocznostykowa); UCH11 (stalowa); UCH21 (loktal) UCH41, UCH42, UCH43 (rimlock); UCH81 (nowal); UCH171 (gnomowa);
• podwójna trioda UKF: UCC84, UCC85 (nowal);
• podwójna pentoda mocy: ULL80 (nowal);
• wskaźniki dostrojenia: UM4, UM34, UM35, UM305 (oktal); UM11, UFM11 (stalowe); UM80, UM81, UM83, UM84, UM85 (nowal), UM171 (gnomowa).

Seria O

Seria O została prawdopodobnie wprowadzona około roku 1940 przez firmę Philips na rynek południowoamerykański. Znamionowy prąd żarzenia był równy 150mA. Lampy tej serii były w większości odpowiednikami typów amerykańskich (na przykład typ OBC3 był odpowiednikiem lampy 12SQ7GT). Nie jest znana żadna lampa prostownicza ani głośnikowa tej serii. Obecnie są bardzo rzadkie, zwłaszcza w Europie.

Seria P

Seria P została prawdopodobnie wprowadzona jednocześnie z serią O. Znamionowy prąd żarzenia wynosi 300mA. Pierwsze lampy tej serii były odpowiednikami typów amerykańskich (na przykład typ PF9 był odpowiednikiem popularnej pentody 6K7G) i były przeznaczone na rynek południowoamerykański. Szybko jednak zauważono, że lampy tej serii mogą być użyteczne w odbiornikach telewizyjnych, stosunkowo duży prąd żarzenia pozwalał żarzyć z sieci 220V kilkanaście lamp w jednym łańcuchu. Pierwsze telewizyjne lampy serii P pojawiły się w Wielkiej Brytanii w połowie lat czterdziestych. Część z tych typów (np. PL33) Philips używał jeszcze w odbiornikach południowoamerykańskich. Prąd żarzenia idealnie pasował do czołowej w tamtych czasach lampy w.cz. - EF50. Pojawiły się typy prostownicze (na przykład PY31, PZ30), lampy do odchylania poziomego (PL38). Wczesne typy oktalowe pozostały jednak tylko na rynku brytyjskim, natomiast na kontynencie seria P rozpowszechniła się od początku lat pięćdziesiątych za sprawą lamp nowalowych.

Seria H

Lampy serii H:

• prostownicza: HY90 (miniaturowa 7 nóżkowa);
• duodiodioda detekcyjna: HAA91 (miniaturowa 7 nóżkowa);
• pentody napięciowe (w tym selektody): HF85 (nowal); HF93, HF94 (miniaturowe 7 nóżkowe);
• pentody mocy: HL84 (nowal); HL90, HL92, HL94 (miniaturowe 7 nóżkowe);
• heptoda: HK90 (miniaturowa 7 nóżkowa);
• duodioda-trioda: HBC90, HBC91 (miniaturowe 7 nóżkowe);
• dioda-duodioda-trioda: HABC80 (nowal);
• trioda-heptoda: HCH81 (nowal);
• podwójna trioda: HCC85 (nowal);
• wskaźniki dostrojenia: HM34 (oktal); HM71 (loktal); HM85 (nowal)

Serie L, X, Y

Serie L, X, Y to serie typowo telewizyjne wprowadzone najprawdopodobniej na początku lat 50. Serie L, Y posiadają prąd znamionowy wynoszący 450mA, natomiast seria X - 600mA. Były przeznaczone na rynek amerykański i japoński, w których to niższe napięcie sieci (117V) wymusiło zwiększenie prądu znamionowego celem umożliwienia żarzenia całej obsady lamp w jednym łańcuchu.